Ieder van ons zal van tijd tot tijd in aanraking komen met stress symptomen. Dat is ook alleen maar normaal. Stress op zich is niet per se een slecht iets! In sommige gevallen komt het ons zelfs van pas. Nu weten we allemaal dat het daar lang niet altijd bij blijft. Maar hoe komt dat? En wat gebeurt er eigenlijk tussen die initiële stress en de stress symptomen?

In dit vervolg op onze deepdive naar stress en alle bijhorende symptomen gaan we dieper in op het mentale aspect van stress.

SOORTEN STRESS

Stress symptomen verschillen naargelang het soort stress. De twee belangrijkste soorten zijn acute en chronische stress.

We spreken van acute stress als het om tijdelijke spanning gaat. Er is een duidelijk aanwijsbare bron van stress die zorgt voor de bijhorende symptomen. Bijvoorbeeld een verhuis, of het geven van een spreekbeurt. Net als de bron van de stress, gaan de stress symptomen ook weer weg.

Chronische stress treedt op na periodes van aanhoudende spanningen. Het kan gaan om een stressbron waarvan het einde maar niet in zicht lijkt te komen, meerdere stressbronnen die zich opstapelen, of een langdurende aaneenknopen van stressvolle situaties.

Er bestaat ook zoiets als intermediaire stress. Dit is de fase tussen acute en chronische stress.

POSITIEVE STRESS

Lang niet alle stress is negatief. De ervaring die stress veroorzaakt kan je namelijk ook als positief ervaren. Ook kan de stress positieve gevolgen hebben. Denk hierbij aan:

Een leuke, nieuwe job waar je extra je best voor doet.
Adrenaline die maakt dat je snel kunt weglopen voor een piano die van een bovenste verdieping naar beneden valt.
Een ritje op een rollercoaster.

Het lichaam reageert dan met een stressreactie. Je hart kan in je keel bonzen, je voelt je wat opgejaagd, of je gaat misschien zelfs trillen van opwinding. De context of het kader is hier toonaangevend: de ervaring zelf is positief, of de stress leidt tot positieve resultaten.

MENTALE STRESS SYMPTOMEN

Stress symptomen kunnen een negatieve invloed hebben op je hersenen en gemoed. Het belemmert je functioneren, werkt als stoorzender in je persoonlijke relaties en maakt het met momenten schijnbaar onmogelijk om je goed in je vel te voelen.

Mentale stress symptomen kunnen er op korte termijn als volgt uitzien:

Geheugen- en concentratieproblemen. Je lijkt je niet te kunnen focussen, en bent vergeetachtiger dan je van jezelf gewend bent.
Stemmingswisselingen. Je bent sneller van slag en/of opvliegender dan normaal.
Slaapproblemen. Je kunt niet of minder goed slapen, wordt ‘s nachts regelmatig (bezweet) wakker, voelt je nooit uitgerust.
De neiging om naar verdovende middelen te grijpen. Je gaat bijvoorbeeld meer drinken of roken.
Verminderde zin of interesse in seks.

Blijven de stress symptomen aanhouden? Op lange termijn verhoogt je kans op problemen met je mentale gezondheid. Je bent vatbaarder voor…

Burnouts.
Angstaanvallen en paniekaanvallen.
Angststoornissen.
PTSS: post traumatisch stress syndroom.
Depressies.
Verslaving.
Slapeloosheid.

Houd in gedachten dat iedereen anders reageert op stress. Net als bij de fysieke stress symptomen, lopen de mentale reacties sterk uiteen.

WAT DOET STRESS MET JE HERSENEN

Onderzoek naar hoe stress onze hersenen beïnvloedt is nog volop aan de gang. Er zijn wel enkele interessante bevindingen gedaan. De invloed op het geheugen is vrij uitvoerig bestudeerd. Ook over de invloed op de vorm van ons brein is het een en ’t ander gekend. We proberen je een beeld te geven van hoe mentale stress symptomen tot stand komen.

INVLOED OP HET GEHEUGEN

Stel dat je aangevallen wordt door een hond. Binnen enkele seconden activeert je autonome zenuwstelsel: het geeft adrenaline vrij (het stresshormoon). Onder invloed van die adrenaline ontstaan typische fysieke stress symptomen – je gaat zweten, bent meer alert, en je bloeddruk en hartslag gaan omhoog.

Een beetje later wordt ook cortisol vrijgegeven. Het effect daarvan kun je opdelen in twee fases:

De snelle fase, ongeveer 15 tot 20 minuten na de initiële stress.
Een vertraagde fase, ongeveer 60 tot 90 minuten na de acute stress.

Stress – en met name cortisol – beïnvloedt de werking van het geheugen op een interessante manier. Voor we daar verder op ingaan, bekijken we de fases van het geheugen.

Het opnemen van informatie: het leerproces. Hier heeft stress een bevorderende invloed op.
Het opslaan van informatie: het verwerkingsproces.
Het herinneren van informatie: het opvragen van de informatie.

Zowel tijdens de adrenalinefase als tijdens de snelle cortisolfase vormen onze hersenen gemakkelijker nieuwe herinneringen. Tijdens het ‘leerproces’ of de eerste geheugenfase gaan we, bij acute stress, bijgevolg sneller stress-gerelateerde herinneringen aanmaken. Dit is voordelig voor het overlevingsinstinct, maar bijvoorbeeld ook belangrijk in traumavorming.

Tegelijkertijd is het, net door de adrenaline en cortisol die door het brein denderen, moeilijker om herinneringen op te halen. Het is tijdens zo’n stressmoment ook moeilijker om ‘flexibel’ na te denken. Je grijpt sneller terug naar gewoontegedrag. Bijvoorbeeld een sigaret opsteken of iets uit de koelkast nemen gewoon omdat je er langs loopt.

Ook reacties die bijvoorbeeld als kind normaal waren steken sneller de kop op: je vliegt uit of trekt je net helemaal terug. Je gaat bijna op automatische piloot door het leven.

MINDER GRIJZE, MEER WITTE HERSENMASSA

Stress op lange termijn kan de structuur van je hersenen veranderen. Onder stress ga je meer witte massa aanmaken. Die witte massa is onder andere verantwoordelijk voor de ‘interne communicatie’ binnen je brein.

Tegelijk ga je minder grijze massa aanmaken, omdat je meer energie besteedt aan de productie van de witte massa. Dat deel van je hersenen is verantwoordelijk voor dingen als keuzes maken en problemen oplossen.

De onbalans tussen witte en grijze massa zou de wortel kunnen zijn van mentale problemen. Mogelijk ligt hier bijvoorbeeld de oorzaak voor aandoeningen als neuroses en paranoia, waarbij je connecties legt tussen zaken die objectief gezien niets met elkaar te maken hebben. Je brein ‘hypercommuniceert’, maar niet op een probleemoplossende manier.

HERSENCELLEN STERVEN AF

Nieuwe neuronen die onder stress worden aangemaakt in de hippocampus (een van de twee delen waar nieuwe neuronen ontstaan) hebben een kortere levensduur. Volgens onderzoek zou het aantal neuronen niet veranderen, maar zouden die neuronen niet langer dan een week overleven.

HERSENEN KRIMPEN

Daarnaast zouden ook bepaalde delen van de hersenen krimpen wanneer je blootgesteld wordt aan hevige of langdurige stress. Meer bepaald gaat het om die delen van het brein die verantwoordelijk zijn voor het metabolisme, emoties en het geheugen.

Een bijkomend effect hiervan is dat het ook steeds moeilijker wordt om met nieuwe, bijkomende stress om te gaan. Dit is bijvoorbeeld een van de vele mechanismen die een belangrijke rol spelen bij een burnout.

MENTALE STRESS SYMTPOMEN VERMINDEREN

Goed, dat is allemaal nogal onrustwekkend. Als je al bezorgd was om je mentale gezondheid, dan kan het lezen van zulke dingen die bezorgdheid aanwakkeren.

Laat het een boodschap van hoop zijn dat onze hersenen ontzettend knappe structuren zijn. Ze passen zichzelf namelijk constant aan, en zijn daarin heel flexibel. Waar wetenschappers vroeger dachten dat die flexibiliteit – de neuroplasticiteit van onze hersenen – sterk afnam met de leeftijd, blijkt dat minder bindend te zijn dan eerst gedacht.

Een heel interessant boek hierover is The Brain That Changes Itself van Norman Dodge. Ik zou het bijna een zelfhulpboek noemen, maar het is eigenlijk veel meer dan dat. Norman Dodge legt heel helder uit hoe neuroplasticiteit werkt en hoe wij daar zelf gebruik van kunnen maken.

Dat terzijde, met deze tips kun je alvast aan de slag om greep te krijgen op stress.

VERHOOG JE WEERBAARHEID

Goed, goed, ‘verhoog je weerbaarheid’, dat klinkt op zich nogal vaag. Maar het is wel een belangrijke factor in de strijd tegen stress: hoe weerbaarder of veerkrachtiger je bent, hoe minder vat stress op je heeft. Je veerkracht verhogen kan heel veel vormen aannemen:

Een gezonde levensstijl: gezonde voeding, voldoende beweging, en voldoende slaap.
Een uitlaatklep, bijvoorbeeld heel hard (mee)zingen, fysiek intense beweging zoals boxen of hardlopen, iemand waar je met wederzijdse toestemming je ei bij kwijt kunt.
Een relaxatieritueel, bijvoorbeeld net voor het slapengaan (super voor je nachtrust), na het opstaan of beide.

Met de juiste aanpak verdwijnen ook de stress symptomen. Dat kan even duren, maar de aanhouder wint!

Als kind kun je jezelf helemaal uitleven: wild dansen, roepen, springen, zingen… We vergeten als volwassenen wel eens hoe belangrijk het is om gewoon te spelen. Vaak vinden we net in die dingen die we als kind zo leuk vinden een geweldige uitlaatklep.

REAGEER OP VROEGE STRESS SYMPTOMEN

Plots wat klamme handen, een oppervlakkige ademhaling, of een krop in je keel? Reageer er liefdevol op. Stress symptomen onderdrukken creëert namelijk meer stress. Neem de tijd om een paar keer diep in en uit te ademen, ontspan je schouders, of ga erover in gesprek.

ZOEK OP TIJD HULP

Merk je dat het steeds moeilijker wordt om de stress in je leven een plaats te geven? Wees dan zeker niet bang om iemand aan te spreken. Dat hoeft in eerste instantie zeker geen zorgverlener te zijn. Denk bijvoorbeeld ook aan:

Je werkgever wanneer je het gevoel hebt te zwaar belast te zijn op het werk.
Familieleden als de taakverdeling thuis bijvoorbeeld uit evenwicht lijkt.
Vrienden, familie, mensen die je graag ziet als je een luisterend oor kunt gebruiken. Vraag wel steeds of je even mag uitrazen, want rage dumping op het foute moment kan als luisterende partij heel stresserend zijn.
Je dokter als je ook last hebt van fysieke stress symptomen; een psycholoog, psychiater of therapeut als je er zelf niet meer aan uit kunt.

Praten over stress helpt. Vaak zijn mensen meer bereid om te helpen dan we denken.

Onthoud: je gaat zo’n gesprekken liever te vroeg dan te laat aan. We zijn allemaal mensen, met elk onze eigen problemen, die hun best doen om vredevol samen te leven maar daar niet altijd in slagen. De kans is dus groot dat we het niet beseffen wanneer iemand in onze omgeving overbelast is.

CONCLUSIE

Neem je stress symptomen serieus. Wacht niet tot het uit de hand loopt, en bouw gewoontes op die je helpen de stress in je leven te beperken. Gun jezelf de nodige rust, laat je omgeving weten wanneer het te veel wordt, en zoek hulp wanneer de stress symptomen de overhand nemen.

Winkelmand

Mentale stress symptomen en 4 reacties van het brein